Contents -BIBLIOGRAPHIC RECORD

Heathcote William Garrod, comp. (1878–1960). The Oxford Book of Latin Verse. 1912.

Publius Papinius Statius c.A.D. 45–c.A.D. 96

The Marriage of Stella and Violentilla

VNDE sacro Latii sonuerunt carmine montes?

cui, Paean, noua plectra moues humeroque comanti

facundum suspendis ebur? procul ecce canoro

demigrant Helicone deae quantiuntque nouena

lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem

et de Pieriis uocalem fontibus undam.

quas inter uultu petulans Elegia propinquat

celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit

alternum fultura pedem, decimamque uideri

se cupit et medias fallit permixta sorores.

ipsa manu nuptam genetrix Aeneia ducit

lumina demissam et dulci probitate rubentem;

ipsa toros et sacra parat cultuque Latino

dissimulata deam crinem uultusque genasque

temperat atque noua gestit minor ire marita.

Nosco diem causasque sacri: te concinit iste

(pande foris!), te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan

et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra

serta ferunt, nec blandus Amor nec Gratia cessat

amplexum niucos optatae coniugis artus

floribus innumeris et olenti spargere nimbo.

tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta

excipis et dominae niueis a uultibus obstas.

Ergo dies aderat Parcarum conditus albo

uellere, quo Stellae Violentillaeque professus

clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,

cessent mendaces obliqui carminis astus,

fama tace: subiit leges et frena momordit

ille solutus amor: consumpta est fabula uulgi,

et narrata diu uiderunt oscula ciues.

tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae

noctis, adhuc optas permissaque numine dextro

uota paues. pone o dulcis suspiria uates,

pone: tua est. licet expositum per limen aperto

ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex

aut pudor. amplexu tandem satiare petito

(contigit!) et duras pariter reminiscere noctis.

Digna quidem merces, et si tibi Iuno labores

Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris

fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.

hanc propter tanti Pisaea lege trementem

currere et Oenomai fremitus audire sequentis.

nec si Dardania pastor temerarius Ida

sedisses haec dona forent, nec si alma per auras

te potius prensum aueheret Tithonia biga.

Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati

attulit, hic mecum, dum feruent agmine postes

atriaque et multa pulsantur limina uirga,

hic, Erato iucunda, doce. uacat apta mouere

colloquia, et docti norunt audire penates.

Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,

alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat

amplexu duro Getici resoluta mariti.

fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;

signa petunt, quas ferre faces, quae pectora figi

imperet; an terris saeuire an malit in undis,

an miscere deos an adhuc uexare Tonantem.

ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas.

fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae

Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.

hic puer e turba uolucrum cui plurimus ignis

ore, manuque leui numquam frustrata sagitta,

agmine de medio tenera sic dulce profatur

uoce (pharetrati pressere silentia fratres):

‘scis ut, mater,’ ait ‘nulla mihi dextera segnis

militia; quemcumque hominum diuumque dedisti,

uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra

et uotis precibusque uirum concede moueri,

o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,

sed tua turba sumus. clarus de gente Latina

est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum

nobilitas gauisa tulit praesagaque formae

protinus e nostro posuit cognomina caelo.

hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra

improbus et densa trepidantem cuspide fixi.

quamuis Ausoniis multum gener ille petitus

matribus, edomui et uictum dominaeque potentis

ferre iugum et longos iussi sperare per annos.

ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)

lampade parcentes et inerti strinximus arcu.

ex illo quantos iuuenis premat anxius ignis

testis ego attonitus, quantum me nocte dieque

urgentem ferat. haud ulli uehementior umquam

incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.

uidi ego et immiti cupidum decurrere campo

Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa;

uidi et Abydeni iuuenis certantia remis

bracchia laudauique manus et saepe natanti

praeluxi: minor ille calor quo saeua tepebant

aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.

ipse ego te tantos stupui durasse per aestus,

firmauique animos blandisque madentia plumis

lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo

sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos

indulge thalamos. noster comes ille piusque

signifer: armiferos poterat memorare labores

claraque facta uirum et torrentis sanguine campos,

sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates

maluit et nostra laurum subtexere myrto;

hic iuuenum lapsus suaque haut hesterna reuoluit

uulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,

numinis: hic nostrae defleuit fata columbae.’

Finis erat: tenera matris ceruice pependit

blandus et admotis tepefecit pectora pennis.

illa refert uultum non aspernata rogantis:

‘grande quidem rarumque uiris quos ipsa probaui

Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae

egregium mirata decus cui gloria patrum

et generis certabat honos, tellure cadentem

excepi fouique sinu; nec colla genasque

comere nec pingui crinem deducere amomo

cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago

prosiluit. celsae procul aspice frontis honores

suggestumque comae. Latias metire quid ultra

emineat matres; quantum Latonia nymphas

uirgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.

haec et caeruleis mecum consurgere digna

fluctibus et nostra potuit considere concha;

et si flammigeras potuisset scandere sedis

hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.

huic quamuis census dederim largita beatos,

uincit opes animo. queritor iam Seras auaros

angustum spoliare nemus Clymeneaque desse

germina nec uiridis satis inlacrimare sorores;

uellera Sidonio iam pauca rubescere tabo

raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.

huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo

(nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum

Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.

hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros,

erraret secura Daphne. si in litore Naxi

Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,

Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.

quod nisi me longis placasset Iuno querelis,

falsus huic pinnas et cornua sumeret aethrac

rector, in hanc uafro cecidisset Iuppiter auro.

sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas,

nate, cupis, thalami quamuis iuga ferre secundi

saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi

inque uicem tepuisse uiro.’ sic fata leuauit

sidereos artus thalamique egressa superbum

limen Amyclaeos ad frena citauit olores.

iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem

gemmato temone sedet. iam Thybridis arces

Iliacae: pandit nitidos domus alta penatis,

claraque gaudentes plauserunt limina cygni.

Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.

hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum

saxa uirent; hic flexus onyx et concolor alto

uena mari, rupesque nitent quis purpura saepe

Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.

pendent innumeris fastigia nixa columnis;

robora Dalmatico lucent satiata metallo.

excludunt radios siluis demissa uetustis

frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.

nec seruat natura uices: hic Sirius alget,

bruma tepet, uersumque domus sibi temperat annum.

Exsultat uisu tectisque potentis alumnae

non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto

Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.

tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:

‘quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,

o mihi Laurentis inter dilecta puellas?

quis morum fideique modus? numquamne uirili

summittere iugo? ueniet iam tristior aetas:

exerce formam et fugientibus utere donis.

non ideo tibi tale decus uultusque superbos

meque dedi, uiduos ut transmittare per annos

ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores

despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto

deditus unam omnis inter miratur amatque,

nec formae nec stirpis egens: nam docta per Vrbem

carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?

hunc et bis senos (sic indulgentia pergat

praesidis Ausonii) cernes attollere fascis

ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit

limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.

iamque parens Latius cuius praenoscere mentem

fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule

indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior)

exuuias laurosque dabit celebrare recentis.

ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.

quas ego non gentis, quae non face corda iugali?

alituum pecudumque mihi durique ferarum

non renuere greges; ipsum in conubia terrae

aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo

sic rerum series mundique reuertitur aetas.

unde nouum Troiae decus ardentumque deorum

raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?

Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?

quis septemgeminae posuisset moenia Romae

imperii Latiale caput nisi Dardana furto

cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?’

His mulcet dictis taciteque inspirat honorem

conubii. redeunt animo iam dona precesque

et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,

Asteris et uati totam cantata per Vrbem,

Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,

quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit

flectere corda libens et iam sibi dura uideri.

Macte toris, Latios inter placidissime uates,

quod durum permensus iter coeptique laboris

prendisti portus. uiduae sic transfuga Pisae

amnis in externos longe flammatus amores

flumina demerso trahit intemerata canali,

donec Sicanios tandem prolatus anhelo

ore bibat fontis: miratur dulcia Nais

oscula nec credit pelago uenisse maritum.

Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,

Stella, dies? quanto salierunt pectora uoto,

dulcia cum dominae dexter conubia uultus

adnuit! ire polo nitidosque errare per axis

uisus. Amyclaeis minus exsultauit harenis

pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;

Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,

cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris

erecto prospexit equo. quam longa morantur

sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!

At procul ut Stellae thalamos sensere parari

Letous uatum pater et Semeleius Euhan;

hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.

huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae

et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant

Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.

tunc caras iniere fores comitique canoro

hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,

hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro

tempora, Minoa crinem premit ille corona.

Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto

omina, iam festa feruet domus utraque pompa.

fronde uirent postes, effulgent compita flammis,

et pars immensae gaudet celeberrima Romae.

omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces;

omnis plebeio teritur praetexta tumultu;

hinc eques, hinc iuuenum questus, stola mixta laborat.

felices utrosque uocant, sed in agmine plures

inuidere uiro. iamdudum poste reclinis

quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,

quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda

uincula et insigni geminat Concordia taeda.

hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus!

quantum nosse licet, sic uicta sopore doloso

Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;

non talis niueos tinxit Lauinia uultus

cum Turno spectante rubet; non Claudia talis

respexit populos mota iam uirgo carina.

Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,

diuersis certare modis: eat enthea uittis

atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti

quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu

extremo fraudatis opus, date carmina festis

digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas

Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro

ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis

Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus.

Me certe non unus amor simplexque canendi

causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,

Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras

et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.

at te nascentem gremio mea prima recepit

Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro

reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus

Eubois et pulcra tumeat Sebethos alumna;

nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris

nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.

Eia age, praeclaros Latio properate nepotes,

qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant.

acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,

sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti

parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas

pectora; cumque tuos tacito natura recessu

formarit uultus, multum de patre decoris,

plus de matre feras. at tu, pulcerrima forma

Italidum, tandem merito possessa marito,

uincla diu quaesita foue: sic damna decoris

nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae

perdurent uultus, tardeque haec forma senescat.